Terrorystyczny charakter czynu
Fenomen terroryzmu stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa globalnego, narodowego oraz lokalnego. W kodeksie karnym próżno jednak szukać przepisu typizującego terroryzm w ścisłym znaczeniu (przestępstwa terroryzmu). Ta uwaga nie oznacza jednak, że terroryzm nie doczekał się dotychczas jurydycznego znaczenia. Rzucając bowiem rękawicę terroryzmowi, ustawodawca zdefiniował pojęcie „przestępstwa o charakterze terrorystycznym”, a karnoprawną reakcję za taki czyn, obwarował instytucją nadzwyczajnego obostrzenia kary.
Nowela antyterrorystyczna
Definicja legalna „przestępstwa o charakterze terrorystycznym” pojawiła się po raz pierwszy w ustawodawstwie karnym na mocy tzw. noweli antyterrorystycznej (ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U z 2004 r., nr 93, poz. 889). Nowela ta weszła w życie wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Ustanowienie tego pojęcia było przede wszystkim jednym ze środków dostosowania polskiego prawa karnego do standardów unijnych. Zobowiązanie do uzupełnienia wewnętrznego porządku prawnego wynikało wprost z decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu. Istota tego zobowiązania sprowadzała się do dwóch powinności. Po pierwsze, należało implementować pojęcie „przestępstwa o charakterze terrorystycznym”. Po drugie, należało określić następstwa prawne w zakresie wymiaru kary, odzwierciedlające poważny charakter kategorii tego rodzaju przestępstw.
Definicja legalna „przestępstwa o charakterze terrorystycznym”
Jak wynika z przepisu art. 115 § 20 k.k. przestępstwem mającym charakter terrorystyczny jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:
- poważnego zastraszenia wielu osób,
- zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
- wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej,
a także groźba popełnienia takiego czynu.
Przesłankami uznania czynu za przestępstwo terorystyczne są zatem surowe zagrożenie karą (przesłanka formalna) oraz cel działania sprawcy wymieniony w tym przepisie (przesłanka materialna).
Przestępstwo zagrożone karą co najmniej 5 lat pozbawienia wolności.
Ustawowe zagrożenie karą stanowi element każdego przepisu zabraniajacego danego zachowania. Należy jednak zaznaczyć, że nie każde przestępstwo zagrożone karą co najmniej 5 lat pozbawienia wolności będzie nadawało się do uznania za czyn o charakterze terrorystycznym. Trudno bowiem wyobrazić sobie terrorystyczny cel przy przestępstwach zagrożonych taką karą, a sprowadzających się do np. kazirodztwa (art. 201 k.k.) czy nielegalnej adopcji (art. 211a k.k.).
Cel działania sprawcy
Do uznania miarodajnego czynu za przestępstwo terrorystyczne, cel działania sprawcy musi być możliwy do osiagnięcia ze względu na sposób oraz okoliczności działania. W przeciwnym razie o realizacji znamion przesądzałaby sytuacja oderwana od realiów stanu faktycznego. Odnotowania wymaga jednak to, że nieosiągnięcie przez sprawcę celu, nie będzie jeszcze oznaczało, że jego zachowanie nie odpowiada definicji z art. 115 § 20 k.k. O tym zaś czy cel działania sprawcy był możliwy do osiągnięcia, będą często przemawiały fakty wymagające ustalenia za pomocą wiadomości specjalnych o charakterze ustrojowym, geopolitycznym etc.
Poważne zastraszenie wielu osób
Jest to cel najbardziej ocenny spośród wszystkich intencji kwalifikujących czyn karalny do rangi przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Słowo „poważny” znaczy tyle co niemały, znaczny etc. Jako kryterium pomocnicze przy jego wykładni bierze się zatem pod uwagę zasięg personalny lub przestrzenny działania, a także rozmiary zdarzenia. Z kolei „zastraszenie” jest działaniem mającym na celu wywołanie paniki, przerażenia etc. Pojęcie „wielu osób” nie oznacza jakiejś z góry przyjętej liczby, ale wymaga ustalenia wszystkich okoliczności danego przypadku.
Zmuszanie organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności
„Zmuszanie” oznacza stosowanie przemocy lub groźby w celu wywarcia wpływu na określonego adresata tych środków. Pod pojęciem organu władzy publicznej RP rozumie się zarówno organy państwowe jak i samorządu terytorialnego. Za „organizację międzynarodową” uważa się organizację międzyrządową (zrzeszającą państwa). Trudno natomiast uznać, aby w omawianym przepisie chodziło również o organizację międzynarodową pozarządową (zrzeszającą osoby prawne, fizyczne, etc.). Organy takiego podmiotu nie mają bowiem przymiotu władzy publicznej.
Wywołanie poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej
Określenie tego celu również może nastręczać niemałych trudności. W praktyce termin ten odnosi się do wszelakich form prowadzenia tzw. wojny hybrydowej (cyberataki, akcje typu false flag etc.). „Zakłócenie” znaczy tyle co nieprawidłowy przebieg, niepokój, zamieszanie, naruszanie ustalonego porządku etc. W tego rodzaju nastawieniu sprawcy musi zatem chodzić o naruszenie ustroju konstytucyjnego, społecznego lub gospodarczego, prowadzące do jego dezorganizacji.
Konsekwencje popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym
Wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym nie stosuje się przepisu art. 37a § 1 k.k.. Stosuje się natomiast przepisy przewidziane dla multirecydywistów (art. 64 § 2 k.k.). Dotyczy to wymiaru kary, środków karnych oraz środków probacyjnych.
Wymierzona za takie przestępstwo kara, będzie zatem wynosiła od dolnej granicy ustawowego zagrożenia karą powiększonej o połowę do górnej granicy ustawowego zagrożenia karą powiększonej o połowę. Poza tym w skrajnych przypadkach może sprawca może zostać pozbawiony prawa ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności (art. 77 § k.k.).
Uwagi końcowe
Wypada zasygnalizować, że poza definicją „przestępstwa o charakterze terrorystycznym” istnieją przepisy typizujące, które z terroryzmem wykazują większe lub mniejsze związki. Dotyczy to m.in. penalizacji szpiegostwa terrorystycznego (art. 130 § 7 k.k.), finansowania terroryzmu (art. 165a k.k.) czy przekraczania granicy w celu popełnienia takiego przestępstwa (art. 259a k.k.). Przepisy te śmiało można nazwać przestępstwami o charakterze terrorystycznym sensu largo. W przeważającej mierze służą one przeciwdziałaniu terroryzmowi na dalekim przedpolu. Podkreślić jednak należy, że nie doszło jeszcze do przyjęcia globalnej konwencji regulującej pojęcie terroryzmu. Nie ułatwia to jego ścigania. Nierzadko też brakuje narzędzi pojęciowych dla uzyskania w prokuratorskim zarzucie wyraźnej cezury między przestępstwem terrorystycznym a pospolitym bandytyzmem (np. zniszczeniem mienia połączonym z mową nienawiści). Wątpliwości budzi również to czy karalne jest podżeganie do przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Takie niedoskonałości dają pole do popisu dla adwokata (obrońcy), ale to wyraźnie przekracza ramy niniejszego opracowania.
