Występek o charakterze chuligańskim

Zgodnie z art. 7 k.k. przestępstwa dzielą się na zbrodnie oraz występki. Podstawą rozróżnienia zbrodni oraz występków są sankcje ustawowe. Zbrodnie zagrożone są karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności. Natomiast występki zagrożone są karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc lub karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Wyłącznie w kategorii występków pojawia się instytucja przestępstwa o charakterze chuligańskim. Statuuje ją art. 115 § 21 k.k., który określa definicję legalną tego rodzaju czynu. Skutki zakwalifikowania miarodajnego zachowania jako występku o tym specyficznym charakterze określa zaś m.in. art. 57a k.k.

I. Cechy konstytutywne występku o charakterze chuligańskim

Zgodnie z art. 115 § 21 k.k. występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie dla porządku prawnego.

Do przesłanek tego rodzaju czynu zabronionego należą zatem:

• umyślność zamachu,
• skierowanie zamachu na wymienione dobro prawne ewentualnie podjęcie się czynności sprawczej, o której mowa w art. 288 k.k. (tzw. zniszczenie mienia),
• działanie publiczne,
• działanie bez powodu albo z oczywiście błahego powodu,
• okazanie w ten sposób rażącego lekceważenia porządku prawnego.

A) umyślność zamachu

Umyślność oznacza to, że kierowany przez sprawcę zamach musi charakteryzować się zamiarem. W warunkach konkretnej sprawy muszą zatem istnieć takie fakty, które pozwolą w sposób niebudzący wątpliwości na wyprowadzenie wniosku o tym, że sprawca chciał popełnić przestępstwo albo nie chciał, lecz na to się godził.

Poza tym umyślnośc zamachu wyklucza zaliczanie do kategorii tego rodzaju czynów, takich występków, które choć częściowo są umyślne, to jednak kwalifikowane są przez nieumyślne następstwo (np. pobicie skutkujące nieumyślnym spowodowaniem śmierci). W literaturze przedmiotu brak jest jednak zgody co do ostatniej z wymienionych kwestii.

B) dobra prawne będące przedmiotem ochrony występku o charakterze chuligańskim

Z perspektywy dobra prawnego wymienionego w art. 115 § 21 k.k. bez znaczenia jest to czy ma ono charakter głównego dobra chronionego przez miarodajny przepis, czy też jedynie uboczny. Stąd też w praktyce występkiem o charakterze chuligańskim może być przestępstwo przeciwko mieniu, które ubocznie chroni zdrowie lub wolność. Do tego rodzaju przestępstw należy m.in. rozbój wymieniony w art. 280 § 1 k.k. albo kradzież rozbójnicza z art. 281 k.k.

C) publiczny charakter działania sprawcy

Publiczny charakter działania sprawcy znaczy dosłownie tyle co:

• „przed publicznością” (na jej oczach, przy świadkach),
• „w miejscu ogólnie dostępnym w danej chwili” (miejscu publicznym),
• działanie w sposób jawny, dostrzegalny dla bliżej nieokreślonej liczby nieoznaczonych z góry osób (np. poprzez relację live na portalu społecznościowym).

D) działanie „bez powodu albo z oczywiście błahego powodu”

Działanie bez powodu, to tego rodzaju zachowanie, dla którego w świetle przyjmowanych powszechnie ocen nie można znaleźć żadnego racjonalnego wytłumaczenia, któremu brak wszelkich racji. Z kolei „błahy powód” to taki, który jest wprawdzie racjonalny w jakiejś zewnętrznej przyczynie, ale między wagą tej przyczyny a drastycznością reakcji sprawcy na nią zachodzi jaskrawa dysproporcja.

Do działań bez powodu tradycyjnie zalicza się m.in. przypadki zamachu na osobę ze względu na jej zewnętrzne cechy (np. długie włosy). Sporne w orzecznictwie sądów powszechnych jest natomiast zaliczanie do działań bez powodu lub z oczywiście błahego powodu czynów motywowanych rasizmem (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30 października 2014 r., II AKa 221/14 i wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z 12 listopada 2013 r., VIII Ka 651/13). Bez zwątpienia działaniem z powodu oczywiście błahego jest napaść fizyczna na policjanta, który podnosił głos podczas legitymowania sprawcy.

E) okazanie rażącego lekceważenia przez sprawcę porządku prawnego

Okazanie przez sprawcę rażącego lekceważenia porządku prawnego stanowi ostatnią konstytutywną cechę występku o charakterze chuligańskim. Z tego rodzaju elementem zachowania sprawcy mamy do czynienia wówczas, gdy popełnienie występku publicznie i bez powodu (z oczywiście błahego powodu) stanowi wyraz względnie trwałego negatywnego nastawienia sprawcy do tego porządku. Stąd też wydaje się, że poza zakresem art. 115 § 21 k.k. znajdują sprawcy dopuszczający się przestępstwa po raz pierwszy.

II. Konsekwencje popełnienia występku w warunkach art. 115 § 21 k.k.

Skutki dopuszczenia się występku o charakterze chuligańskim przewiduje m.in. art. 57a k.k. Zgodnie z nim w razie skazania za ten występek, sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Poza tym przepis ten przewiduje samodzielną i w zasadzie obligatoryjną przesłankę orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego. Z kolei w razie nie możności ustalenia pokrzywdzonego nawiązka na mocy art. 57a k.k. może być orzeczona fakultatywnie na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Fundamentalną konsekwencją popełnienia występku o charakterze chuligańskim jest zatem aktualizacja podstawy do nadzwyczajnego obostrzenia kary. Nie oznacza to jednak, że za występek o chakterze chuligańskim niemożliwym jest warunkowe umorzenie postępowania karnego lub umorzenie postępowania ze względu na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu. W takim przypadku bezwzględnie wykluczone jest jednak orzeczenie nawiązki, o której mowa w art. 57a § 2 k.k. Orzekana jest ona bowiem obligatoryjnie w razie wydania wyroku skazującego. Poza tym wykluczone jest orzekanie nawiązki za skazanie w warunkach występku chuligańskiego ze względu na treść klauzuli antykumulacyjnej, o której mowa w art. 415 § 1 k.p.k., tj. wówczas gdy roszczenie wynikające z przestępstwa jest przedmiotem innego toczącego się postępowania albo gdy o tym roszczeniu prawomocnie już orzeczono.

adw. Szymon Janiga